"Cristo di San Giovanni della Croce" di Salvador Dalì "Cristo di San Giovanni della Croce" di Salvador Dalì

«Chrystus Św. Jana od Krzyża»

(Salvador Dalì, Kelvingrove Art Gallery and Museum, 1951)

«To właśnie dlatego, że przeszedłem przez kubizm i surrealizm, mój Chrystus nie przypomina innych, nie przestając być klasycznym. Uważam, że jest on [Chrystus] jednocześnie najmniej ekspresjonistyczną wersją ze wszystkich tych jego przedstawień, które zostały namalowane w sztuce współczesnej, a zarazem najbardziej nowatorską. Chrystus przedstawiony na obrazie jest równie piękny, jak Bóg, którym jest On sam». Chrystus Salvadora Dalí z 1951 roku to jedno z najcenniejszych arcydzieł wszechczasów. Ten obraz olejny wskazuje na bardzo szczególny moment w karierze artystycznej malarza, datowany na koniec lat czterdziestych XX wieku, w trakcie którego doszło do przeformułowania myśli artysty i wyznaczenia początku nowego okresu mistycyzmu nuklearnego. Dalí połączył wówczas swoje zainteresowania fizyką i włoskim renesansem z religią i duchowością katolicką, co zaowocowało pierwszym szkicem o nazwie “Manifest Mistyczny” z tego samego roku 1951. Artysta, który w pewnym momencie zdystansował się od wiary otrzymanej przez matkę, powrócił do niej w wyniku wydarzeć związanych z Wojną domową w Hiszpanii, odkryciami fizyki kwantowej, a także krytyczną oceną ekspresjonistycznego i tragicznego dryfu większości sztuki współczesnej, ponownie otwierając swoje serce na Jezusa Chrystusa i katolicyzm. Dalí miał pewność, że nowa nauka ujawni inteligencję Stwórcy i napięcie materii fizycznej ku życiu Ducha i że tylko w Chrystusie rozbitkowie mogą odnaleźć port zbawienia.

Na obrazie Salvadora Dalí odnajdujemy niepowtarzalny krajobraz z okolicy “Port Lligat” z sugestywnymi skałami “Cap de Creus” poniżej oraz odcieniem wody i niebem o tak intensywnym błękicie, że silnie kontrastuje on z ciemnością, znajdującą się u góry obrazu; te elementy podkreślają dramatyczny wydźwięk dzieła. Obraz symbolicznie przywołuje ciemność, jaka ogarnęła Jerozolimę w chwili śmierci Chrystusa oraz pierwotną ciemność początku stworzenia świata, kiedy to, według biblijnej Księgi Rodzaju, Duch Boży unosił się nad wodami. Cały świat zostaje skoncentrowany w Port Lligat. A jednocześnie przypomina Morze Galilejskie, gdzie Jezus z Nazaretu rozpoczął swoją wędrówkę, powołując pierwszych apostołów, spotkanych w pobliżu dwóch zacumowanych łodzi należących do nich. Wyspa w oddali rysuje w swoich postrzępionych grzbietach profil artysty, Salvadora Dalí, który kontempluje wizerunek Chrystusa. Wrażenie tajemniczości daje perspektywa wybrana dla ukazania momentu Ukrzyżowania, wpisana w trójkąt równoboczny i przedstawiona przez zenit: dlatego oblicze Chrystusa przekracza wszelkie wyobrażenie, do tego stopnia, że nie jesteśmy w stanie rozpoznać czy Chrystus wiszący na drzewie krzyża jest nadal żywy, czy już martwy. A jednak apollińskie piękno ciała Zbawiciela, które przylega do krzyża bez gwoździa mocującego kończyny na rusztowaniu, ukazane jest w pełni. Przesłanie jest poruszające: Chrystus ofiarowuje się nam dobrowolnie, poprzez wolny wybór miłości.

„Kosz chleba” z 1945 roku jest doskonałym przykładem klasycznego okresu Salvadora Dalí, który rozpoczął się w 1941 roku. Obraz ten idealnie wpisuje się w późniejsze dzieło Chrystusa, w znaczeniu wykraczającym daleko poza kwestie techniki malarskiej. Jak wyjaśnił artysta w 1952 roku: „Z punktu widzenia stylu i techniki artystycznej namalowałem mojego Chrystusa zaczerpniętego od św. Jana od Krzyża w taki sam sposób, w jaki malowałem mój Kosz Chleba, który już wtedy, mniej lub bardziej świadomie, oznaczał dla mnie Eucharystię.”